Ер — мамлакат иқтисодиёти ва ижтимоий ҳаётининг асосий ресурсларидан бири ҳисобланади. Ўзбекистон Республикасида ер муносабатлари давлат томонидан қатъий тартибга солинади. Ерлардан самарали ва мақсадли фойдаланишни таъминлаш, табиий ресурсларни муҳофаза қилиш ҳамда қурилиш, қишлоқ хўжалиги, саноат, рекреация каби соҳаларни мувофиқлаштириш мақсадида Ер кодексида ер фонди тоифалари ва уларни бошқа тоифага ўтказиш механизми аниқ белгилаб қўйилган.

Ер тоифалари: турлари ва белгиланиши

Ер кодексининг 8-моддасига мувофиқ, Ўзбекистонда ер фонди қуйидаги 8 асосий тоифага бўлинади:

1. Қишлоқ хўжалиги ерлари — асосан етиштириш, чорвачилик ва бошқа аграр эҳтиёжлар учун ажратилган;

2. Аҳоли пунктлари ерлари — шаҳар, қишлоқ ва посёлкалар чегарасида жойлашган ерлар;

3. Саноат, транспорт, алоқа ва мудофаа ерлари — тегишли соҳалар эҳтиёжи учун ажратилган;

4. Табиатни муҳофаза қилиш ва соғломлаштириш ерлари — экологик ва санитария мақсадларида фойдаланиладиган ҳудудлар;

5. Тарихий-маданий аҳамиятга молик ерлар — маданий мерос объектлари жойлашган ерлар;

6. Ўрмон фонди ерлари — ўрмон хўжалиги эҳтиёжи учун ажратилган;

7. Сув фонди ерлари — сув объектлари ва уларнинг ҳимоя ҳудудларини ўз ичига олади;

8. Захира ерлар — ҳозирча аниқ мақсадда фойдаланилмаётган, келажакдаги эҳтиёжларга мўлжалланган ерлар.

Бу тоифалаш ер участкасининг ҳуқуқий режими ва ундан фойдаланиш тартибини белгилайди.

Ер тоифаларини ўзгартириш тартиби

Ер кодексининг 9-моддасида белгиланишича, ер участкасини бир тоифадан иккинчисига ўтказиш асосан ердан фойдаланиш мақсади ўзгарган тақдирда амалга оширилади. Масалан, қишлоқ хўжалиги ерларида саноат корхонаси қуриш режалаштирилса, ер тоифаси ўзгартирилиши шарт.

Ушбу жараён бир неча босқичда амалга оширилади:

1. Мақсад ўзгаришини асослаш — ҳуқуқий ва иқтисодий асослар, ердан мақсадли фойдаланиш истиқболлари;

2. Ҳудудий ҳокимиятнинг тасдиғи — кўп ҳолларда вилоят ёки Тошкент шаҳар ҳокими қарор чиқаради;

3. Алоҳида ҳолатлар — агар гап қишлоқ хўжалиги ерларининг бошқа тоифага ўтказилиши ҳақида борса, Вазирлар Маҳкамасининг ёки бошқа махсус органларнинг розилиги талаб этилади, айниқса суғориладиган ерлар бўлса;

4. Кадастр ва реестрда ўзгартириш — тоифа ўзгарганидан сўнг бу маълумотлар давлат кадастри ва реестрда қайд этилади.

Қийинчиликлар ва ҳуқуқий мослашувлар

Ер тоифасини ўзгартиришдаги энг катта муаммолардан бири — суғориладиган қишлоқ хўжалиги ерларининг муҳофазаси. Уларни бошқа мақсадларга бериш фақат махсус тартиб асосида амалга оширилиши мумкин. Бу ерларнинг аҳамияти — мамлакат озиқ-овқат хавфсизлиги билан чамбарчас боғлиқ.

Шунингдек, ўзбошимчалик билан қурилиш ишлари олиб борилган, ҳуқуқий мақоми ноаниқ ер участкалари тоифасини ўзгартиришда ҳам қонуний муаммолар юзага келади. Ер фондининг аниқ мақсадда таснифланмаган ва назоратдан чиқиб кетган ҳолатлари миллий ресурслардан самарали фойдаланишга тўсиқ бўлиши мумкин.

Хулоса ва тавсиялар

Ер тоифалари ва уларни ўзгартириш механизмлари Ўзбекистон Республикасида ердан фойдаланишни мақсадли ва назоратли равишда амалга оширишга хизмат қилади. Бироқ амалиётда бу жараён мураккаб ҳуқуқий ва ташкилий босқичлардан иборат бўлиб, манфаатлар тўқнашуви, ҳужжатлаштириш муаммолари ва экологик хавфлар билан ҳам юзма-юз келиши мумкин.

• Ердан фойдаланиш мақсадини ўзгартиришда экологик хатарларни баҳолаш мажбурий тартибда амалга оширилиши керак;

• Суғориладиган ерларни муҳофаза қилиш бўйича алоҳида стратегик дастур қабул қилиниши мақсадга мувофиқ;

• Давлат кадастри маълумотларини рақамлаштириш ва очиқ қилиш орқали жамоатчилик назоратини кучайтириш.