Бугунги тез ўзгарувчан дунёда таълим тизими олдида турган асосий вазифалардан бири – ёшларни глобал фикрлаш, экологик онг ва барқарор ривожланишга оид билимлар билан қуроллантиришдан иборат. Бу вазифа айниқса география фани ўқитувчилари зиммасига катта масъулият юклайди. Чунки айнан география инсоният, табиат ва жамият ўртасидаги мураккаб ўзаро боғлиқликларни тушунтирадиган, ўқувчининг тафаккурини кенгайтирадиган, дунёқарашини шакллантирадиган асосий фанлардан биридир.

Замонавий география ўқитувчиси эндиликда фақат харита билан ишловчи ёки табиий зоналарни эслатиб ўтувчи эмас. У интерактив методлардан фойдаланувчи, сунъий йўлдош маълумотларини таҳлил қилувчи, экологик муаммоларни муҳокама қилишга етакловчи, рақамли технологияларни дарсга жорий этувчи, энг муҳими, ўқувчини глобал миқёсда фикрлашга ундовчи шахсдир.

География фанининг замонавий ўрни ва унинг трансформацияси

ХХИ асрда география фани нафақат илмий-интеллектуал соҳа сифатида, балки ижтимоий онгни шакллантирувчи куч сифатида ҳам қайта баҳоланди. Климат ўзгариши, глобал иқлим муаммолари, урбанизация, миграция, сув ресурслари танқислиги каби долзарб масалалар география фанининг бевосита тадқиқот объекти бўлиб, уларни ўрганиш ва тушунтиришда ўқитувчининг ёндашуви муҳим рол ўйнайди.

Бугун география ўқитувчиси янги методологиялардан ГИС технологиялари, Google Эартҳ, АрcГИС, дрон тасвирлари, статистик платформалар (Статиста, Wорлд Банк, УНДП базалари)дан фойдаланиб, дарсларни глобал муаммолар контекстида олиб боришга ҳаракат қилмоқда. Бу эса ўқувчига муайян ҳудуд ёки мамлакат билан чекланиб қолмасдан, дунё миқёсид

Замонавий география ўқитувчисининг янги компетенсиялари

Шунингдек янги давр география ўқитувчисининг асосий компетенсиялари қуйидагилардан иборат:

Глобал тафаккур шакллантириш: Ўқувчининг воқеликка фақат локал (маҳаллий) эмас, балки глобал ёндашувда баҳо бера олишини таъминлайди.

Экологик онгни ривожлантириш: Барқарор ривожланиш, яшил иқтисодиёт, экологик хавфсизлик каби тушунчаларни тушунтириб, масъулиятли фуқарони тарбиялайди.

Рақамли саводхонликни ошириш: ГИС, интерактив хариталар, мобил иловалар орқали дарслар самарадорлигини оширади.

Танқидий ва ижодий фикрлашни рағбатлантириш: Саволларга бир нечта ёндашувни ишлаб чиқиш, муаммоли вазиятлардан чиқиш йўлларини топишга ундайди.

Маданий-ҳудудий онгни шакллантириш: Маҳаллий ва жаҳон маданияти, ҳудудий тафовутлар ва ўзаро боғлиқликни таҳлил қилиш орқали толерантликни тарбиялайди.аги жараёнларни таҳлил қилиш, солиштириш, тахмин қилиш кўникмаларини беради.

Ўзбекистон таълим тизимида география ўқитувчиларининг роли

Ўзбекистонда “2030-йилгача бўлган таълим стратегияси”да география фани орқали экологик, иқтисодий ва ижтимоий онгни шакллантириш вазифаси белгиланган. Айни пайтда таълим муассасаларида география фанига замонавий технологияларни татбиқ этиш, макетлар, рақамли лабораториялар, интерфаол дарс ишланмалари орқали мазмун ва шакл жиҳатидан бойитиш ишлари олиб борилмоқда.

Таъкидлаш жоизки, география фани орқали ёшларда ватанпарварлик туйғусини кучайтириш, юрт манзараларини қадрлаш, ўз ҳудудининг табиий ва иқтисодий салоҳиятини англаш имконияти пайдо бўлади. Бу эса миллий ғурур ва масъулият туйғусини уйғотади.

Долзарб муаммо ва таклифлар

Ҳозирда география фани ўқитувчиларининг фаолияти бўйича қуйидаги муаммолар мавжуд:

Демак, дарсликлар айрим жойларда янгиланишга муҳтож;

Рақамли ресурслар етарли эмас ёки фойдаланилмаяпти; Ўқитувчиларнинг ГИС ва бошқа замонавий технологияларни ўзлаштириш даражаси паст.

Шу боисдан қуйидаги таклифлар илгари сурилиши мумкин: География ўқитувчилари учун мунтазам малака ошириш курслари (ГИС, геоаналитика, сунъий йўлдош маълумотлари бўйича); Таълим платформаларида (Maktab.uz, Моодле, Телеграм) учун интерактив географик контентлар яратиш; Ҳар бир мактаб учун мини ГИС лабораториялар ташкил этиш; Дарслик ва ўқув қўлланмаларни Ўзбекистон географияси асосида чуқурлаштириш; Ўқувчиларнинг халқаро олимпиадалар ва илмий лойиҳаларга жалб қилинишини рағбатлантириш.

Хулоса

Замонавий география ўқитувчиси — бу шунчаки билим етказувчи эмас, балки глобал фикрловчи, инновацион ёндашувга эга бўлган, ўз ўқувчиларини экологик, иқтисодий, маданий ва инсоний масалалар бўйича етук шахслар сифатида шакллантиришга хизмат қилувчи кучли таъсир воситасидир. Унинг ўрни бугун таълим тизимида, эртага эса жамиятда сезиларли бўлиши, бутунлай янги авлодни тарбиялаши мумкин.

География ўқитувчисига берилган эътибор – бу аввало, келажак жамиятининг барқарор ривожланишига сармоядир.